Kỷ niệm 126 năm ngày sinh (21/1) của cố huyền thoại Cristóbal Balenciaga, nhiều tạp chí thời trang đăng lại các thiết kế ấn tượng của ông. Balenciaga là một trong những nhà thiết kế vĩ đại nhất làng mốt, mở đường cho nhiều đột phá thời trang. Cuộc đời nhà tạo mốt nhiều bí ẩn, ông sống khép mình và được nhiều người gọi bằng danh xưng “thiên tài lập dị”. Cây bút Susan Irvine của Telegraph viết: “Bất chấp việc thường xuyên né tránh dư luận, Cristóbal Balenciaga bí ẩn vẫn là vị thần bất tử của các cửa hàng thời trang, kể cả sau khi ông qua đời”.
Cristóbal Balenciaga làm việc tại xưởng may ở Paris, 1968. Ảnh: Magnum.
Cristóbal Balenciaga nổi tiếng bởi lối sống, lối hành xử khác thường. Một người bạn thân của ông kể có nhiều đêm suy nghĩ tới mất ngủ, Balenciaga ở phòng khách, gấp đi gấp lại miếng rèm cửa. Cửa hàng chính của thương hiệu Balenciaga tại Đại lộ George V, Paris bao trùm bởi không khí nghiêm trang, lặng lẽ. Ông kén chọn khách hàng, chỉ thích thiết kế cho những phụ nữ sành điệu. Nhà thiết kế không gặp mặt khách mua mà nhường công việc cho giám đốc điều hành. Trong những buổi khai mạc show thời trang, ông trốn sau cánh gà, nhìn mọi thứ qua lỗ nhỏ trên rèm sân khấu. Buổi diễn kết thúc, Balenciaga đóng cửa nhốt mình trong phòng, lên ý tưởng cho mùa mốt tiếp theo, không để tâm dư luận. Trong đời sống riêng tư, ông chưa bao giờ công khai giới tính, dù mọi người đồn ông có mối tình bền lâu với đối tác – tỷ phú Władzio Jaworowski d’Attainville.
Một lần năm 1956, ông gây tranh cãi khi cấm nhà báo dự show diễn, ngăn họ chụp hình, quảng bá rầm rộ tạo cơ hội cho những kẻ sao chép. Các tạp chí thời trang chỉ có thể đợi một tháng sau ngày ra mắt để đưa những thiết kế lên mặt báo. Lần duy nhất ông nhận một cuộc phỏng vấn là năm 1971 – một năm trước ngày mất. Cây bút Prudence Glyn của tờ The Times là người thực hiện cuộc trò chuyện hiếm có, viết rằng lý do Balenciage khép kín không phải bởi quá tự kiêu: “Ông ấy không thể diễn tả suy nghĩ, công việc với mọi người”.
Balenciaga không đặt tên cho thiết kế. Thay vào đó, người mẫu cầm những bảng số. Khách hàng có thể ghi lại trang phục mình yêu thích theo con số đó để đặt hàng sau. Video: Cbalenciagamuseoa.
Sự khác biệt giúp Cristóbal Balenciaga có hướng đi riêng, trở thành ông vua không ngai của làng mốt với những sáng tạo vượt thời gian. Christian Dior ví von: “Nếu Haute Couture là một dàn nhạc thì nhạc trưởng là Balenciaga. Chúng tôi là những nhạc sĩ đi theo định hướng của anh ấy”. Còn Coco Chanel ca ngợi ông là “một nhà thiết kế Haute Couture với nghĩa nguyên bản nhất của từ này, những người khác chỉ đơn giản là nhà thiết kế thời trang”.
Balenciaga sinh năm 1895 tại một làng chài nhỏ của xứ Basque (Tây Ban Nha), sớm mồ côi bố sau một tai nạn hàng hải. Sau cái chết đột ngột của chồng, bà Martina bắt đầu làm thợ may để trang trải cuộc sống. Cậu bé Balenciaga luôn ở cạnh mẹ phụ giúp, dần mê việc may vá. Vài năm sau, Marquesa de Casa Torres – một nữ quý tộc ở thị trấn – tán thưởng khi nhìn thấy những trang phục do Balenciaga làm nên. Bà thuyết phục chàng trai đến Madrid để học cắt may chuyên nghiệp.
Sau khi được đào tạo cắt may, Balenciaga mở cửa hàng thời trang ở San Sebastián năm 1919, sau đó mở rộng các chi nhánh ở Madrid và Barcelona. Nhờ tay nghề điêu luyện và sự sáng tạo, Balenciaga thành công tại quê nhà, được giới hoàng gia và quý tộc Tây Ban Nha chú ý. Năm 1936, nhà thiết kế phải đóng cửa hàng do nội chiến. Ông chuyển đến Paris vào năm sau đó, thành lập thương hiệu tên mình, chuyên sản xuất thời trang couture. Diana Vreeland – cựu tổng biên tập Vogue – bình luận: “Trong 20 năm sự nghiệp, ông ấy là nhà tiên tri của gần như mọi sự thay đổi lớn trong thời trang”.
Balenciaga không định hình bản thân trong một vài thiết kế như các tên tuổi thiết kế cùng thời, như Christian Dior với bộ sưu tập New Look thắt eo, Coco Chanel với suit vải tweed… Ông nỗ lực đổi mới qua các mùa, nhờ thế được báo chí Pháp ca ngợi là người cách mạng hóa thời trang năm 1939.
Là một trong số ít nhà thiết kế thời trang thành thạo kỹ năng may vá, Balenciaga dễ dàng làm ra trang phục phom dáng lạ mắt. Ông mở đường cho sự phát triển của váy babydoll, lăng xê những mẫu váy phồng xếp nếp cầu kỳ không lộ eo, che khuyết điểm cơ thể. Nhiều thiết kế kinh điển của Balenciaga đơn sắc nhưng tạo được ấn tượng bởi kỹ thuật cắt may tỉ mỉ, cấu trúc cầu kỳ.
Trang phục của Balenciaga đặc trưng bởi cấu trúc trừu tượng song luôn thoải mái, dễ chịu với người mặc, đồng thời che khuyết điểm cơ thể. Ảnh: Cecil Beaton Studio Archive at Sotheby’s.
Suốt những năm 1950 – 1960, Balenciaga thành thương hiệu couture đắt giá nhất Paris. Trong bối cảnh những năm 1954, khi thu nhập trung bình của nam giới là 667 bảng và phụ nữ thấp hơn, một mẫu váy của Balenciaga giá khoảng 150 bảng, có những thiết kế hạng sang trị giá tới 5.000 bảng. Nhà mốt trở thành niềm mơ ước của phụ nữ khắp thế giới. Khách hàng gồm các ngôi sao điện ảnh Ava Gardner, Ingrid Bergman, Marlene Dietrich hay Lauren Bacall, các phu nhân và giới quý tộc như Jackie Kennedy, công tước xứ Windsor Grace Kelly, doanh nhân Helena Rubinstein, nghệ thuật gia Rachel Lambert Mellon. Năm 1963, biểu tượng thời trang Mỹ Mona von Bismarck đặt 88 món đồ của thương hiệu. Độ nổi tiếng, sức ảnh hưởng của những khách hàng quyền lực càng nâng cao danh tiếng Balenciaga.
Cuối thập niên 1960, thời trang may sẵn soán ngôi đồ couture. Cristóbal Balenciaga không thích ứng xu hướng này, cũng không muốn sản xuất hàng may sẵn bởi quan niệm trang phục phải được may đo, tinh chỉnh phù hợp nhất với dáng vóc từng người. Năm 1968, ông đóng toàn bộ cửa hàng, gây tiếc nuối cho giới mộ điệu khắp thế giới. Mona von Bismarck nhốt mình trong phòng ba ngày, khóc vì quyết định này của Balenciaga.
Năm 1972, Balenciaga qua đời ở tuổi 77. Tờ WWD viết: “Nhà vua đã chết”, thay lời cho tất cả người yêu thời trang trên thế giới. Năm 1986, nhà mốt Balenciaga hoạt động trở lại dưới tên chủ sở hữu khác. Ngày nay, thương hiệu thuộc sở hữu của tập đoàn Kering. Balenciaga trải qua nhiều đời giám đốc sáng tạo, nổi bật nhất là Nicolas Ghesquière, Alexander Wang và Demna Gvasalia. Hiện nay, các thiết kế của thương hiệu Pháp khác nhiều so với thời của người sáng lập nhưng vẫn được giới yêu thời trang đón nhận.
Bảo Thư
